ASEAN Đứng Trước Ngã 3 Đường: Rạn Nứt Từ Xung Đột Thái Lan-Campuchia

Bối Cảnh Hiện Tại: Lời Cảnh Báo Từ “Tam Giác Ngọc Lục Bảo”

Xung đột biên giới tái bùng phát giữa Campuchia và Thái Lan vào tháng 5/2025 tại khu vực “Tam giác Ngọc lục bảo” không chỉ là một sự kiện đơn lẻ. Quan sát kỹ lưỡng cho thấy, đây là một phép thử nghiệt ngã, phơi bày những rạn nứt vốn đã âm ỉ trong khối ASEAN. Vụ đụng độ chết người đã gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về sự mong manh của tình đoàn kết khu vực, đồng thời đặt ra câu hỏi lớn về khả năng giải quyết các tranh chấp nội bộ của chính ASEAN. Liệu đây có phải là khởi đầu cho một giai đoạn mới, nơi các nguyên tắc nền tảng của khối bị lung lay?

Các Tuyến Chia Rẽ Trục Trong ASEAN

Cuộc khủng hoảng này đã làm nổi rõ hai tuyến chia rẽ chính, định hình lại bức tranh chính trị nội khối:

1. Sự Khác Biệt Trong Phương Thức Giải Quyết Tranh Chấp

Khi các thành viên ASEAN đối mặt với xung đột, phương án ứng phó của họ lại phân hóa rõ rệt. Một số quốc gia cho rằng đã đến lúc phải can thiệp mạnh mẽ hơn, trong khi số khác lại kiên định với nguyên tắc không can thiệp truyền thống.

• Nhóm Ủng Hộ Can Thiệp Tích Cực:
  • Malaysia (Chủ tịch ASEAN 2025): Dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Anwar Ibrahim, Malaysia đang nỗ lực thể hiện vai trò chủ động, đề xuất các sáng kiến hòa giải.
  • Indonesia: Với tiền lệ đóng vai trò quan trọng trong việc xoa dịu các xung đột trước đây (điển hình là xung đột 2008-2011), Indonesia có xu hướng ủng hộ một sự can thiệp nhân đạo và mang tính xây dựng.
• Nhóm Tuân Thủ Nguyên Tắc Không Can Thiệp:
  • Singapore: Quốc đảo này có xu hướng ưu tiên ổn định kinh tế và lo ngại rằng bất kỳ sự phá vỡ nào đối với nguyên tắc không can thiệp đều có thể tạo ra tiền lệ nguy hiểm.
  • Philippines: Đang bận rộn với các vấn đề nội bộ và đặc biệt là tranh chấp phức tạp ở Biển Đông, khiến Philippines khó có thể dành sự chú ý đáng kể cho xung đột này.
  • Brunei, Lào: Các quốc gia này thường có xu hướng giữ thái độ thụ động, tránh đưa ra lập trường rõ ràng hoặc can thiệp sâu vào các vấn đề nội bộ của nước khác.

2. Chia Rẽ Theo Tuyến Địa Chính Trị: Sức Ép Từ Bên Ngoài

Không thể phủ nhận rằng sự chia rẽ nội bộ của ASEAN còn bị ảnh hưởng bởi mối quan hệ của từng quốc gia với các siêu cường. Điều này tạo nên một bức tranh địa chính trị phức tạp, nơi lợi ích quốc gia có thể bị chi phối bởi các mối quan hệ đồng minh.

• Khối Thân Trung Quốc:
  • Campuchia: Nhận được sự hậu thuẫn quân sự mạnh mẽ từ Trung Quốc, Campuchia cảm thấy tự tin hơn trong lập trường pháp lý và các quyết định của mình.
  • Lào: Quốc gia này thường có xu hướng ngầm ủng hộ Campuchia do mối quan hệ chặt chẽ với Trung Quốc.
  • Myanmar: Trong tình trạng bị cô lập quốc tế, Myanmar hiện tại không có tiếng nói đáng kể trong các vấn đề khu vực.
• Khối Thân Mỹ:
  • Thái Lan: Quân đội Thái Lan có mối quan hệ và được đào tạo bởi Mỹ, mặc dù chính phủ dân sự hiện tại có vẻ yếu thế và ít tiếng nói hơn.
  • Philippines, Singapore: Cả hai quốc gia này đều duy trì quan hệ đồng minh chiến lược chặt chẽ với Mỹ.
  • Việt Nam: Với chính sách đối ngoại “đa dạng hóa, đa phương hóa”, Việt Nam luôn cố gắng cân bằng mối quan hệ với các siêu cường. Tuy nhiên, trong bối cảnh địa chính trị phức tạp, Việt Nam vẫn giữ thái độ thận trọng, ưu tiên ổn định và lợi ích quốc gia.

Hậu Quả Của Sự Chia Rẽ Sâu Sắc: Những Vết Nứt Lan Rộng

Những rạn nứt này không chỉ dừng lại ở tranh chấp biên giới mà còn gây ra những hệ lụy sâu rộng, đe dọa đến bản chất và tương lai của ASEAN.

1. Khủng Hoảng Nguyên Tắc “ASEAN Way”

Nền tảng của “ASEAN Way” – nguyên tắc đồng thuận và không can thiệp – đang đối mặt với thử thách nghiêm trọng nhất từ trước đến nay. Việc Campuchia quyết định đưa vụ việc ra Tòa án Công lý Quốc tế thay vì giải quyết thông qua cơ chế nội khối ASEAN đã cho thấy sự mất niềm tin vào khả năng hòa giải của tổ chức này. Đây là một dấu hiệu đáng báo động.

2. Sự Phân Hóa Trong Phản Ứng Của Các Nước Thành Viên

Mặc dù Malaysia đang nỗ lực thể hiện vai trò lãnh đạo với tư cách Chủ tịch ASEAN, nhưng sự miễn cưỡng hợp tác từ các nước thành viên khác đang cản trở các nỗ lực này. Điều này tạo ra một tiền lệ nguy hiểm: khi các quốc gia không còn tin tưởng vào khả năng giải quyết vấn đề của chính ASEAN, họ sẽ tìm kiếm các giải pháp bên ngoài, làm suy yếu hơn nữa vị thế của khối.

3. Sự Can Thiệp Của Các Siêu Cường

Sự chủ động đề xuất vai trò hòa giải từ Trung Quốc, cùng với việc Mỹ duy trì quan hệ quân sự chặt chẽ với Thái Lan, đã biến cuộc xung đột nội bộ này thành một “cuộc chiến ủy nhiệm” tiềm tàng giữa hai siêu cường. Điều này khiến ASEAN bị động trong việc kiểm soát các vấn đề của chính mình, và càng làm phức tạp thêm tình hình.

Tác Động Lâu Dài Đến Sự Đoàn Kết ASEAN

Nếu không tìm được giải pháp hiệu quả, sự chia rẽ hiện tại có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng và lâu dài đối với sự đoàn kết và vai trò của ASEAN trong khu vực.

1. Suy Yếu Cơ Chế Ra Quyết Định

Khi các quốc gia thành viên có quan điểm khác biệt sâu sắc, nguyên tắc đồng thuận sẽ trở nên vô cùng khó khăn. ASEAN đang đối mặt với “thử thách uy tín” lớn nhất nếu không thể chứng tỏ khả năng ngăn chặn và giải quyết các xung đột giữa chính các thành viên của mình.

2. Mất Khả Năng Ứng Phó Với Thách Thức Chung

Một ASEAN chia rẽ sẽ khó có thể duy trì tiếng nói chung và ứng phó hiệu quả với hàng loạt thách thức khu vực và toàn cầu, từ chính sách thuế quan của Mỹ, cuộc khủng hoảng Myanmar, cho đến việc duy trì lập trường thống nhất trong vấn đề Biển Đông.

3. Sự Xuất Hiện Của Các Liên Minh Thay Thế

Trong trường hợp ASEAN không thể duy trì sự đoàn kết, các nước thành viên có thể sẽ tìm kiếm các khung hợp tác song phương hoặc đa phương khác. Điều này làm suy yếu vai trò trung tâm của ASEAN như một kiến trúc an ninh và hợp tác khu vực.

Con Đường Phía Trước

Để vượt qua giai đoạn khó khăn này, ASEAN cần có những bước đi táo bạo và chiến lược.

• Cải Cách Cơ Chế Giải Quyết Tranh Chấp: ASEAN cần khẩn trương phát triển các công cụ và cơ chế ràng buộc hơn để giải quyết xung đột nội bộ, giảm thiểu sự phụ thuộc vào các giải pháp bên ngoài.
• Tăng Cường Vai Trò Hòa Giải Tập Thể: Malaysia, Việt Nam và Indonesia, với vai trò và kinh nghiệm của mình, cần phối hợp chặt chẽ để thể hiện sự lãnh đạo tập thể, tạo niềm tin cho các thành viên khác.
• Cân Bằng Ảnh Hưởng Siêu Cường: ASEAN cần tìm cách hạn chế sự can thiệp của các nước lớn vào các vấn đề nội bộ, đồng thời tận dụng vị thế chiến lược để duy trì sự độc lập và tự chủ.

Thời Điểm Quan Trọng Định Hình Tương Lai

Xung đột Campuchia-Thái Lan không chỉ là một tranh chấp biên giới đơn thuần; nó là “giọt nước làm tràn ly,” bộc lộ những mâu thuẫn cấu trúc sâu sắc trong ASEAN. Nếu không được giải quyết hiệu quả, nó có thể tạo ra những vết nứt không thể hàn gắn, biến ASEAN từ một khối đoàn kết thành một tập hợp lỏng lẻo các quốc gia với lợi ích khác biệt. Đây là thời điểm then chốt để ASEAN chứng minh khả năng thích ứng, duy trì sự đoàn kết và củng cố vai trò trung tâm của mình trong một thế giới đa cực ngày càng phức tạp. Liệu ASEAN có thể vượt qua thử thách này để bước vào một chương mới mạnh mẽ hơn, hay sẽ chìm sâu hơn vào vòng xoáy chia rẽ?

Follow page: Vietnam Stats
Xem thêm: Vương Nghị: bộ não điều khiển chiến lược toàn cầu của Trung Quốc