Nội dung bài viết
Mỹ leo thang đối đầu, Trung Quốc vẫn đứng vững
Từ khi ông Donald Trump nhậm chức tổng thống Mỹ năm 2017, quan hệ kinh tế Mỹ – Trung chuyển từ hợp tác thận trọng sang đối đầu gay gắt. Thuế quan đối với hàng Trung Quốc hiện lên tới 40%, nguồn cung chip bán dẫn cao cấp bị cắt giảm, sinh viên khoa học – công nghệ Trung Quốc bị kiểm soát nghiêm ngặt tại cửa khẩu Mỹ, và ứng dụng TikTok đối mặt nguy cơ cấm cửa.
Tuy nhiên, dữ liệu cho thấy Bắc Kinh không bị động như Washington tưởng. Xuất khẩu sang Mỹ hiện chỉ chiếm khoảng 3% GDP của Trung Quốc, giảm mạnh từ mức 7% hai thập kỷ trước nhờ chiến lược đa dạng hóa thị trường. Ngay cả khi mất một nửa kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ, tác động kinh tế chỉ vào khoảng 1,5% GDP – khó coi là thảm họa.
Theo ước tính của Bloomberg Economics, kinh tế Mỹ cũng chịu tổn thất tương đương, khoảng 1,6% GDP, do giá nhập khẩu tăng và chuỗi cung ứng bị gián đoạn.
Nền tảng tự cường hơn một thế kỷ
Ý chí “tự lực tự cường” của Trung Quốc bắt đầu từ cuối thế kỷ 19, khi các học giả như Yan Fu dịch tác phẩm phương Tây và cảnh báo rằng quốc gia phải tự mạnh mới tránh bị nuốt chửng.
Đến thời Mao Trạch Đông, Trung Quốc tiến hành công nghiệp hóa cưỡng bức với mục tiêu thoát lệ thuộc, dù phải trả giá lớn về xã hội và kinh tế. Mao từng cảnh báo: “Đế quốc Mỹ luôn muốn tiêu diệt chúng ta.”
Sau khi Mao qua đời, thời kỳ cải cách mở cửa vẫn giữ nguyên mục tiêu tự cường nhưng áp dụng chính sách thực tế hơn. Thập niên 1980, Đặng Tiểu Bình khởi xướng chương trình phát triển công nghệ cao để thu hẹp khoảng cách với Mỹ. Năm 1994, nhà sáng lập Huawei Nhậm Chính Phi nhấn mạnh với lãnh đạo cấp cao: “Một quốc gia không tự sản xuất được thiết bị viễn thông chẳng khác gì không có quân đội.”
Dưới thời Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào, Bắc Kinh thúc đẩy “đổi mới nội địa” và xây dựng Vạn Lý Tường Lửa, bảo vệ thị trường công nghệ trong nước và tạo cơ hội cho Baidu, Tencent, Alibaba phát triển mà không bị cạnh tranh trực tiếp từ Google, Facebook hay Twitter.
Từ Made in China 2025 đến Vành đai – Con đường
Kể từ khi ông Tập Cận Bình lên nắm quyền năm 2013, Trung Quốc đưa ra hai chiến lược lớn:
- “Made in China 2025” nhằm tự chủ công nghệ, nâng cao năng lực sản xuất trong các ngành công nghiệp chiến lược như CNTT, robot, đường sắt cao tốc và xe điện.
- “Vành đai – Con đường” để mở rộng thị trường xuất khẩu, giảm phụ thuộc vào người tiêu dùng Mỹ và tăng ảnh hưởng toàn cầu thông qua đầu tư cơ sở hạ tầng.
Dù chưa đạt thành công tuyệt đối, hai kế hoạch này đã mang lại kết quả rõ rệt: xuất khẩu xe điện và tấm pin năng lượng mặt trời tăng mạnh, quan hệ thương mại với các nền kinh tế mới nổi thắt chặt hơn.
Mỹ trả giá cho sự chủ quan
Sau khi Liên Xô sụp đổ, giới lãnh đạo Mỹ tin rằng tự do thương mại sẽ thúc đẩy Trung Quốc cải cách chính trị. Trong khi đó, các tập đoàn Mỹ chuyển sản xuất sang Trung Quốc để tiết kiệm chi phí, đổi lại phải chia sẻ công nghệ. Các ngành chiến lược của Trung Quốc được bảo vệ nghiêm ngặt, còn Starbucks, KFC, Ford hay Volkswagen được phép mở rộng thị trường nhưng không nắm quyền kiểm soát chuỗi cung ứng.
Trong thế giới lý tưởng của tự do thương mại, sự năng động của Mỹ có thể thắng thế. Nhưng trong thực tế bảo hộ thương mại hiện nay, mô hình hoạch định tập trung của Trung Quốc mang lại lợi thế rõ rệt.
Thách thức cho cả hai bên
Mỹ vẫn nắm trong tay các con bài quan trọng: kiểm soát sở hữu trí tuệ về chip tiên tiến và sức mạnh của thị trường tiêu dùng lớn nhất thế giới. Các khoản đầu tư hàng trăm tỷ USD của Apple và TSMC cho thấy nỗ lực đưa sản xuất trở lại Mỹ có một số tín hiệu tích cực. Tuy nhiên, thuế quan và biện pháp kiểm soát xuất khẩu có nguy cơ gây hại cho Thung lũng Silicon nhiều hơn là cho Thâm Quyến.
Về phía Trung Quốc, cú sốc từ thuế quan của Trump xảy ra đúng lúc nước này phải đối mặt với khủng hoảng bất động sản, dư thừa công nghiệp và gánh nặng nợ công. EU cũng áp thuế với xe điện Trung Quốc, đồng quan điểm với Mỹ về nguy cơ “hàng giá rẻ, trợ cấp” gây hại cho ngành công nghiệp bản địa.
Nhìn chung
Trung Quốc đã chuẩn bị cho cuộc đối đầu này trong hơn một thế kỷ, còn Mỹ thì chưa. Như chính ông Trump thừa nhận: “Tôi không trách Trung Quốc, tôi trách những người từng ngồi ở Nhà Trắng để điều này xảy ra.”
Trong bối cảnh toàn cầu hóa đảo chiều và bảo hộ thương mại gia tăng, cuộc chiến Mỹ – Trung không chỉ là xung đột thuế quan mà còn là bài kiểm tra xem ai thích nghi tốt hơn với “thế giới thứ hai tốt nhất” – nơi sức mạnh kinh tế phụ thuộc vào hoạch định chiến lược, chứ không chỉ vào năng động thị trường.
Nguồn tham khảo: Bloomberg
Folow page: Vietnam Economy
Xem thêm: Trung Quốc: “Quá lớn” để Mỹ trừng phạt như phần còn lại của thế giới?
Vietnamese 
English 