Vương Nghị: bộ não điều khiển chiến lược toàn cầu của Trung Quốc

PHONG CÁCH NGOẠI GIAO: “NỤ CƯỜI ẨN GIẤU CÂY GẬY”

Phong cách ngoại giao của Vương Nghị được mô tả là “nụ cười ẩn giấu cây gậy” – bề ngoài ôn hòa nhưng bên trong cứng rắn. Ông luôn xuất hiện với thái độ lịch thiệp, khéo léo, song ngôn ngữ ngoại giao của ông luôn chứa đựng những ám chỉ về sức ép, đặc biệt đối với các quốc gia có tranh chấp hoặc được Trung Quốc xem là “vệ tinh tiềm năng”.

CHIẾN THUẬT “CHIA ĐỂ TRỊ” VỚI ASEAN

Vương Nghị được xem là kiến trúc sư trưởng trong việc thiết lập hệ thống đòn bẩy chính trị – kinh tế nhằm tách ASEAN ra khỏi ảnh hưởng của Mỹ, đặc biệt trong vấn đề Biển Đông. Chiến thuật này bao gồm việc câu kéo các quốc gia như Campuchia, Lào, Thái Lan, khiến họ khó lòng đạt được sự đồng thuận chung trong khối về các vấn đề nhạy cảm, từ đó làm suy yếu tiếng nói chung của ASEAN.

Ông rất giỏi trong việc sử dụng “cà rốt kinh tế” để neo chặt các “cam kết chính trị”:

• Dự án EPC, vay ODA ràng buộc: Trung Quốc thường cung cấp các dự án kỹ thuật, mua sắm và xây dựng (EPC) hoặc các gói vay ODA đi kèm các điều kiện ràng buộc.
• Sáng kiến Vành đai – Con đường (BRI): BRI là một công cụ chiến lược quan trọng, mang lại nguồn tài chính dồi dào nhưng cũng đi kèm với rủi ro bẫy nợ và sự phụ thuộc chính trị.
• Hứa hẹn tài chính đổi lấy sự im lặng: Bắc Kinh sẵn sàng cung cấp hỗ trợ tài chính để đổi lấy sự im lặng của các nước trong các vấn đề nhạy cảm như Đài Loan, Tân Cương hay Biển Đông.

CHIẾN THUẬT VỚI VIỆT NAM: VUỐT VE BÊN NGOÀI – KHỐNG CHẾ BÊN TRONG

Đối với Việt Nam, chiến thuật của Vương Nghị mang tính phức tạp và đa chiều, được mô tả là “vuốt ve bên ngoài – khống chế bên trong”. Trung Quốc luôn nhấn mạnh “tình đồng chí anh em”, “truyền thống 4 tốt – 16 chữ vàng” nhưng lại âm thầm thiết lập một hệ thống kiểm soát mềm:

• Kinh tế: Duy trì sự mất cân đối trong cán cân xuất nhập khẩu, kèm theo các gói vay ràng buộc.
• Dự án EPC: Các dự án EPC do Trung Quốc thực hiện tại Việt Nam thường đối mặt với tình trạng đội vốn và kéo dài thời gian thi công.
• Văn hóa – học thuật: Đầu tư vào Viện Khổng Tử, cấp học bổng, và định hướng truyền thông, giáo dục nhằm gia tăng ảnh hưởng văn hóa.

VÌ SAO TRUNG QUỐC “CHĂM SÓC ĐẶC BIỆT” VIỆT NAM?

Việt Nam có một vị trí đặc biệt trong chiến lược của Trung Quốc do nhiều yếu tố địa chính trị quan trọng:

• Nước “sát nách” – vừa gần, vừa khó chịu: Việt Nam là quốc gia Đông Nam Á duy nhất có biên giới trên bộ và tranh chấp trên biển với Trung Quốc, lại từng có lịch sử xung đột năm 1979. Việt Nam được đánh giá là một quốc gia không dễ kiểm soát như Campuchia hay Lào, do đó Trung Quốc càng phải tìm cách ràng buộc.
• Vị trí địa chiến lược quan trọng: Nằm giữa chuỗi cung ứng toàn cầu, gần các tuyến hàng hải quốc tế, và tiếp giáp Biển Đông – khu vực mà Trung Quốc muốn kiểm soát toàn bộ. Việt Nam còn là cửa ngõ chiến lược nếu Trung Quốc muốn bành trướng xuống phía Nam hoặc ngăn chặn liên minh Mỹ – Nhật – Ấn Độ vây hãm phía Đông.
• Vai trò cân bằng nội khối ASEAN: Nếu kiểm soát được tiếng nói của Việt Nam, Trung Quốc có thể làm tê liệt sự đồng thuận của ASEAN trong vấn đề Biển Đông. Bắc Kinh không cần chiếm đóng, chỉ cần khiến Việt Nam im lặng, điều đó là quá đủ.
• Thị trường “ngon” để rót EPC, bẫy nợ và kiểm soát công nghệ thấp: Việt Nam đang phát triển, có nhu cầu lớn về hạ tầng, dễ bị thu hút bởi các gói vay “lãi nhẹ – giải ngân nhanh” từ Trung Quốc. Các dự án lớn như gang thép, điện than, đường sắt… là mồi ngon để Trung Quốc thiết lập sự ràng buộc lâu dài.

MỤC TIÊU CUỐI CÙNG: BIẾN VIỆT NAM THÀNH “QUỐC GIA VỆ TINH MỀM”

Mục tiêu cuối cùng của Trung Quốc không phải là đô hộ hay chiếm đóng Việt Nam, mà là khiến Việt Nam không dám chọn phe, luôn lưỡng lự, và phụ thuộc vào kinh tế, công nghệ, truyền thông, giáo dục từ Trung Quốc. Nói cách khác, là khiến Việt Nam mất độc lập chiến lược, trở thành một “quốc gia vệ tinh mềm”.

TẦM NHÌN ĐỊA CHÍNH TRỊ: KHÔNG ĐÁNH MÀ VẪN THẮNG

Vương Nghị là một chiến lược gia có tư duy “trăm năm”, không gấp rút nhưng lại cài cắm từng bước đi một cách có hệ thống. Mục tiêu của ông không phải là chiến tranh, mà là mua chuộc, cô lập và kiểm soát đối phương từ bên trong. Đây chính là kiến trúc sư của phong cách ngoại giao kết hợp giữa “ngoại giao chiến lang” (cứng rắn, quyết liệt) và “ngoại giao bọc đường” (mềm mỏng, hấp dẫn) – một hình thức mà Trung Quốc đang áp dụng với phần lớn các nước đang phát triển.

Xem thêm: Trung Quốc áp đảo Nga mọi mặt – nhưng Nga mới là ‘lá chắn sống’ của họ?