Không phải Mỹ — Trung Quốc mới là chìa khóa để chấm dứt chiến tranh Nga–Ukraine

1. Vì sao Trung Quốc có “đòn bẩy sống còn” lên Nga

• Kinh tế và năng lượng: Nga phụ thuộc lớn vào thu nhập từ xuất khẩu năng lượng, khoáng sản và một số hàng hóa thô. Trung Quốc là một trong những đầu mối mua hàng lớn thứ hai của Nga(sau Ấn Độ) — nếu Bắc Kinh giảm mạnh hoặc ngừng nhập khẩu những mặt hàng then chốt này, nguồn ngoại tệ của Nga sẽ teo lại nhanh chóng, làm xói mòn khả năng duy trì chiến tranh dài ngày.
• Chuỗi cung ứng công nghệ, linh kiện và tài chính: Nhiều loại linh kiện bán dẫn, thiết bị công nghiệp và kỹ thuật được chuyển qua đường Trung Quốc (trực tiếp hoặc gián tiếp) để phục vụ sản xuất quân sự và dân sự ở Nga. Kiểm soát luồng này sẽ làm giảm năng lực hồi phục công nghệ của Moscow.
• Hệ thống thanh toán và vòng quay tài sản: Ngân hàng Trung Quốc, công cụ tài chính và kênh thương mại bằng nhân dân tệ giúp Nga giảm bớt tác động của các lệnh trừng phạt — hoặc ngược lại, nếu Bắc Kinh hạn chế, các biện pháp trừng phạt sẽ siết chặt hiệu quả hơn.
• Diện mạo chính trị – tín hiệu an ủi: Putin rất coi trọng mối quan hệ với Bắc Kinh; một chuyển động ngoại giao mạnh mẽ từ Trung Quốc (yêu cầu rút quân, hoặc đặt điều kiện đổi lấy hỗ trợ kinh tế) sẽ là tín hiệu chính trị lớn, khó bỏ qua đối với nội bộ Nga.

2. Cách Trung Quốc có thể thực sự ảnh hưởng (các công cụ cụ thể)

• Giảm/điều chỉnh nhập khẩu năng lượng từ Nga, gây áp lực ngân sách tức thời.
• Siết chặt việc xuất khẩu linh kiện công nghệ và các sản phẩm có thể dùng trong công nghiệp quốc phòng.
• Hạn chế hỗ trợ tài chính trực tiếp (cho vay, mua trái phiếu Nga, mở kênh thanh toán thuận lợi).
• Sử dụng sức ép ngoại giao: đặt điều kiện cho hợp tác kinh tế lớn (ví dụ dự án đầu tư, xây dựng cơ sở hạ tầng, mở rộng BRI) — đổi lấy một lộ trình rút lực lượng hoặc tham gia đàm phán.
• Đề xuất “kế hoạch hòa bình” với yếu tố “không làm nhục” để Putin có đường lui chính trị — điều mà Mỹ/Châu Âu khó đưa ra trong lúc đòi hỏi trả giá công bằng cho Ukraine.

3. Tại sao phương án “Mỹ ép Nga” khó mang lại kết quả tương tự

• Mỹ có công cụ, nhưng không phải công cụ quyết định: trừng phạt làm tổn thương kinh tế Nga, nhưng Nga đã thích nghi phần nào và tìm kiếm các kênh thay thế — trong đó Trung Quốc là quan trọng nhất.
• Rủi ro leo thang trực tiếp: Washington không thể đưa quân hay tấn công trực tiếp mà không châm ngòi nguy cơ mở rộng chiến tranh.
• Sự bất đồng giữa các đồng minh: Châu Âu cần năng lượng, nhiều nước muốn dung hòa giữa trừng phạt và ổn định; điều này giới hạn sức ép thống nhất mà Mỹ có thể triển khai.
• Chính trị trong nước Mỹ thường khiến chính sách thay đổi và khó duy trì một chiến lược dài hơi mang tính ép buộc toàn diện.

4. Tại sao Trung Quốc có thể hoặc không muốn làm vậy

Lợi ích khiến Trung Quốc có thể hành động: ổn định khu vực, bảo đảm an toàn chuỗi cung ứng, tránh rủi ro lan tỏa đến các dự án BRI, duy trì hình ảnh quốc gia lớn có trách nhiệm, và tránh điều kiện bất ổn làm tổn hại đến tăng trưởng kinh tế trong nước.

Rào cản lớn: Trung–Nga là quan hệ mang tính chiến lược chống lại ảnh hưởng phương Tây; buộc Moscow rút lui có thể làm xói mòn liên minh này. Ngoài ra, Trung Quốc không muốn phải trả “giá chính trị” quá cao bằng cách bị phương Tây trả đũa nếu họ đi quá mạnh tay. Do đó Bắc Kinh có lựa chọn “điều khiển bằng lợi ích” hơn là cưỡng ép trắng trợn.

5. Kịch bản thực tế và hậu quả

• Kịch bản 1 — Trung Quốc gây sức ép có điều kiện: Bắc Kinh dùng đòn bẩy kinh tế để yêu cầu Moscow chấp nhận lộ trình rút lực lượng và tham gia đàm phán. Hậu quả: nhiều khả năng xuất hiện một thoả thuận tạm thời, khó khăn nhưng có thể giảm bạo lực lớn.
• Kịch bản 2 — Trung Quốc trung lập/ủng hộ Nga: Nếu Trung Quốc muốn duy trì quan hệ, chiến tranh kéo dài, phương Tây tiếp tục trừng phạt mà hiệu quả giảm dần.
• Kịch bản 3 — Trung Quốc trung gian “đóng vai” nhà hòa giải: Bắc Kinh đề xuất giải pháp “bảo đảm an ninh khu vực” cho cả Nga và Ukraine, nhận vai trò bảo lãnh, đồng thời thưởng hậu kinh tế cho Moscow nếu tuân thủ.

6. Phương thức hợp lý để “mời” Trung Quốc vào vai trò quyết định

• Đặt ra khung khuyến khích, không chỉ trừng phạt: châu Âu và Mỹ nên chuẩn bị các gói phục hồi kinh tế, đầu tư xây dựng cho khu vực, kèm theo quyền lợi cho doanh nghiệp Trung Quốc tham gia có điều kiện (giám sát minh bạch, không vi phạm chủ quyền).
• Đàm phán đa phương với Bắc Kinh: không chỉ là đơn phương yêu cầu; cần thương lượng lợi ích thực tế cho Trung Quốc (ổn định chuỗi cung ứng, cổ phần trong dự án hậu chiến).
• Cung cấp “lối thoát mặt” cho Putin: thiết kế các điều khoản bảo toàn danh tiếng, an ninh nội bộ và một số nhượng bộ có kiểm soát để Moscow chấp nhận rút lui dần.
• Giám sát công nghệ và tài chính: phối hợp quốc tế để xác định rõ những mặt hàng Trung Quốc không nên chuyển cho Nga, nhưng đồng thời đưa ra cơ chế hợp tác minh bạch để Trung Quốc “có chỗ đứng” trong phục hồi khu vực.

Nhìn chung

Nếu muốn chấm dứt chiến tranh theo lộ trình thực tế, cộng đồng quốc tế cần thừa nhận một thực tế: Trung Quốc nắm giữ đòn bẩy kinh tế và chính trị mà bản thân Mỹ và châu Âu khó thay thế trong ngắn hạn. Việc phủ nhận vai trò ấy chỉ làm chậm cơ hội thực sự tạo ra một đột phá ngoại giao. Cách tiếp cận khôn ngoan là kéo Trung Quốc vào một thỏa thuận có lợi lẫn nhau, đồng thời thiết kế các cơ chế kiểm chứng để đảm bảo hòa bình bền vững — chứ không phải trông chờ vào một cú ép buộc hoàn toàn do phương Tây thực hiện.

Folow page: Vietnam Economy
Xem thêm: Trung Quốc: “Quá lớn” để Mỹ trừng phạt như phần còn lại của thế giới?